Istnieją sytuacje, kiedy do dziedziczenia na przykład składników majątkowych przedsiębiorstwa osoby prywatnej (JDG) będzie powołane jedno z dzieci, a pozostałe dzieci otrzymają w spadku składniki majątkowe o niższej wartości, w związku z czym mogłyby domagać się zachowku od brata/siostry dziedziczącej przedsiębiorstwo.

W rodzinnej firmie jednego z moich klientów - średniej wielkości zakładu produkującego maszyny rolnicze - wraz z właścicielem pracuje jedna z jego córek. Bierze czynny udział w zarządzaniu przedsiębiorstwem, jest wdrażana do jego przejęcia po przejściu właściciela na emeryturę. W testamentach właściciela i jego żony firma zapisana jest zapisem windykacyjnym właśnie tej córce.

Druga córka wybrała karierę nauczycielską i jest dyrektorką szkoły w zupełnie innym regionie Polski. W ramach darowizn otrzymała mieszkanie oraz znaczną kwotę pieniędzy. Jednak suma, jaką otrzymała i będzie jej zapisana w testamencie jest kilkukrotnie niższa od wartości przedsiębiorstwa ojca, które odziedziczy siostra. W tej sytuacji występuje dysproporcja w dziedziczeniu i mogłoby dojść do roszczenia o zachowek.

Siostra, która nie dziedziczy firmy po rodzicach nie zamierza występować o zachowek. Tym niemniej została spisana przed notariuszem umowa z ojcem, w której córka zrzeka się zachowku. Zapewni to bezpieczeństwo drugiej córce, ponieważ nie będzie ona musiała martwić się o środki na spłatę zachowku, co pozwoli jej na bezproblemową kontynuację firmy również po śmierci ojca.

Kilka słów o formalnościach związanych ze zrzeczeniem się zachowku:

Umowa zrzeczenia się zachowku odnosi się tylko do spadku nieotwartego, przyszłego i dotyczy majątku, który istnieje w chwili otwarcia spadku, a nie zawarcia umowy.

Kiedy doszło do otwarcia spadku, możliwe jest zrzeczenie się zachowku poprzez umowę zwolnienia z długu dłużnika przez wierzyciela, gdzie dłużnik wskazane zwolnienie z długu przyjmuje. Umowa zrzeczenia się zachowku musi być dokonana w formie aktu notarialnego, w innym przypadku brak wymaganej formy będzie skutkował nieważnością umowy.

Podmioty, które mogą zawrzeć umowę zrzeczenia się zachowku, to spadkodawca oraz osoba, której zachowek by się należał, gdyby nie została powołana w testamencie, a jest osobą najbliższą. Nie ma możliwości zawarcia umowy pomiędzy przyszłym spadkobiercą i zrzekającym się.

Poprzez zrzeczenie się zachowku osoba, która się zrzeka i jej zstępni tracą prawo do zachowku. Mimo zawarcia takiej umowy osoba zrzekająca się zachowuje prawo do dziedziczenia ustawowego, z testamentu (jeżeli zostanie powołana) i może również otrzymać zapis (zwykły, windykacyjny). 

Odwołanie umowy zrzeczenie się zachowku.

W przypadku, kiedy nie chcemy, by zawarta przez nas umowa doszła do skutku, należy dokonać odwołania umowy zrzeczenia się zachowku. Do uchylenia jest potrzebna zgoda obu stron, w przeciwnym razie nie dojdzie do skutecznego odwołania. Należy także pamiętać o odpowiedniej formie uchylenia umowy.

Trzeba tego dokonać w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności, tak więc jeżeli umowa nie zostanie dokonana w wymaganej formie, to jej uchylenie będzie nieważne.

W przypadku skutecznie odwołanej umowy o zrzeczenie się zachowku osoba wcześniej zrzekająca się oraz jej zstępni odzyskują prawo do zachowku.