Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją (Ustawa) zapewnia możliwość sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa do czasu formalnego ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i rozstrzygnięcia o dalszych losach firmy. Służy temu przede wszystkim zarząd sukcesyjny.

Ustawa dotyczy sukcesji przedsiębiorstw prowadzonych we własnym imieniu przez osoby fizyczne, czyli przedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Nie dotyczy spółek prawa handlowego.

Przed wejściem w życie Ustawy po śmierci właściciela przedsiębiorstwo było wykreslane z ewidencji działalności gospodarczej. Działalność nie mogła być kontynuowana pod firmą właściciela, ponieważ nie istniał już podmiot ją prowadzący. Dostęp do rachunków bankowych był blokowany do momentu, kiedy określone osoby uzyskiwały prawo do spadku. Umowy, w tym umowy o pracę, wygasały. Podobnie zezwolenia, koncesje itp.

Obecnie można w dużym stopniu temu zapobiec. Powołując zarządcę sukcesyjnego przedłużamy "życie" firmy, która będzie mogła dalej funkcjoniować również po śmierci swojego właściciela.

Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego zarządu przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Wykonuje go zarządca sukcesyjny wskazany przez przedsiębiorcę za życia albo powołany po jego śmierci przez uprawnione do tego osoby.

Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego czy jest spokrewniona, czy nie, z przedsiębiorcą. Ustawa nie stawia wygórowanych warunków dla zarządcy sukcesyjnego.

Nie ma wymogu, by zarządca sukcesyjny był przedsiębiorcą. Nie musi on profesjonalnie zajmować się zarządzaniem majątkiem. Do objęcia tej funkcji nie jest potrzebna żadna decyzja ani certyfikat.

Będzie nim mógł zostać spadkobierca przedsiębiorcy lub osoba, która nabędzie przedsiębiorstwo na podstawie zapisu windykacyjnego. Po wygaśnięciu zarządu taka osoba może działać w wybranej przez siebie formie prawnej jako docelowy sukcesor przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny musi spełniać wymóg pełnej zdolności do czynności prawnych.

Innym wymogiem, jaki Ustawa stawia zarządcy sukcesyjnemu, jest brak zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Taki zakaz może być orzeczony:

▪ przez sąd upadłościowy – w związku z niedopełnieniem obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub doprowadzeniem do upadłości (art. 373 i 374 Prawa upadłościowego),

▪ lub przez sąd karny – jako środek karny w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem określonej działalności albo jako tzw. środek zabezpieczający (zob. art. 39 pkt 2 i art. 93a § 2 Kodeksu karnego).

Pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego wyklucza sądowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, który obejmuje działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba prawna, np. spółka.

Zarząd sukcesyjny może trwać, co do zasady, do czasu ostatecznego zakończenia formalności spadkowych (czyli do działu spadku), ale nie dłużej niż 2 lata od dnia śmierci przedsiębiorcy (w niektórych sytuacjach do 5 lat).

Zarzącę sukcesyjnego może powołać właściciel przedsiębiorstwa w dowolnym momencie.

Wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG można złożyć:

▪ elektronicznie za pomocą formularza CEIDG-ZS, dostępnego na stronie logowania do platformy elektronicznej CEIDG, lub

▪ osobiście w wybranym urzędzie gminy.

Osoba wyznaczona do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego musi wyrazić na to zgodę.

Po śmierci przedsiębiorcy do powołania zarządcy wymagana jest forma aktu notarialnego. W tym wypadku zarządcę sukcesyjnego powołują spadkobiercy. 

W procedurze ustanawiania zarządu sukcesyjnego notariusz musi potwierdzić, że złożone zostały wymagane zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Chodzi o zgodę zarządcy sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji oraz o zgody osób, którym (wraz z osobą powołującą zarządcę sukcesyjnego) przysługuje łącznie udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Oświadczenia te wymagają formy aktu notarialnego.